Belemniet (Belemnoidea)

Zo op het eerste oog lijkt een belemniet niks te maken te hebben met de familie inktvis, maar schijn bedriegt. Belemnieten leken, qua uiterlijk, erg sterk op pijlinktvissen, alleen had de belemniet een intern skelet (het rostrum). Dit deel van het beest wordt door de mens gevonden en kun je zien op onderstaande foto’s.

Anatomie
In onderstaande tekening zie je linksboven de belemniet van voren. De grote tekening is vanaf de zijkant.

Het fossiel is het rostrum, en wat wij vinden is dus maar een vrij klein deel van een belemniet. Het rostrum loopt rondom gewoon door, en is hier onderbroken om het fragmacoon (luchtkamertjes) te laten zien. In het gedeelte tussen het intern skelet en de armen zitten de ingewanden en hersenen van de belemniet. Er zijn 8 of 10 even lange armen die de mond omringen. In tegenstelling tot andere inktvisachtige had de belemniet geen langere tentakels, ofwel prooivangers. Aan de armen zaten haakjes in plaats van zuignapjes, die soms ook worden teruggevonden. Zuurstofrijk water wordt door nog een aparte pijp geïnhaleerd en weer uitgespuwd.

Hieronder zie je hoe de belemniet er waarschijnlijk uit zag.

Hoe de belemniet leefde
De eerste exemplaren van belemnieten komen uit het Devoon, maar de meeste beesten leefden in het Jura/Krijt. Met de welbekende massa extinctie aan het eind van het Krijt, moesten ook de belemnieten eraan geloven.

De beesten leefden vooral in open water. In het rostrum (gemaakt van calciet) zit het fragmacoon (gemaakt van aragoniet). Dit zijn luchtkamertjes, net als in een ammoniet. De kamertjes bevatten gas, waarmee ze diepte konden reguleerden. Meer gas betekent lichter gewicht en dus ondieper in het water. Ze konden hier ook hun evenwicht mee behouden. De beesten zwommen door water in te zuigen en hard weer uit te spuiten wat resulteerde in zeer snelle zwemmers.

De haakjes op de armen worden nog wel eens teruggevonden en tonen de carnivorische aard van het beest aan. Dit betekent natuurlijk niet dat ze zelf nooit prooi waren. De haakjes zijn in de magen van andere gefossiliseerde beesten, zoals de Ichthyosaurus gevonden.

Het fossiel
Doorgaans worden vooral kleine belemnieten gevonden, maar grootte kan verschillen van 1 – 50 cm, wat betekent dat het levende dier tot wel 3 meter groot kon worden. We weten dat het skelet intern was, omdat er sporen van bloedvaten op de buitenkant zijn gevonden. Soms zijn er zelfs groeilijnen te zien in een belemniet. Dit heeft in bepaalde exemplaren aangetoond dat ze 4 jaar oud konden worden.

Het internet is er raadselachtig over, maar volgens mij is de belemniet de enige inktvisachtige met een duidelijk hard rostrum. Andere soorten hebben wellicht alleen een fragmacoon, of een minder harde, dunnere versie van het rostrum.

Uiteindes gaan vaak verloren bij de fossilisatie/verplaatsing van een belemniet, maar hier valt de holle binnenkant goed te zien. Wanneer je het fossiel door zou zagen zal de spitse punt massief zijn.

Leuke feitjes

• De naam Belemniet komt uit het Grieks, waar belemnon pijl betekent. Met dank aan de vorm van het fossiel en de hoeveelheid waarin ze soms voorkomen wordt een plek soms belemniet-kerkhof of belemnite battlefield  genoemd.
• Belemnieten zijn verwant aan de zeekat/sepia. Deze bevatten ook een inwendige schelp. Ze worden zeeschuim genoemd, de poreuze langwerpige schijven die je vaak op het strand kan vinden. Beide vallen onder de subklasse Coleoidea (inktvisachtige).

Bron: Spezielle paläeontologie, E. Schweizerbart, 1983., GEA Geologie., Prehistoric.
          (2009)